राष्ट्र बैंकको बोली फेरियोः अर्थतन्त्र भयावह स्थितिमा छैन, विश्वव्यापी समस्याको ‘चेन इफेक्ट’ मात्र हो

काठमाडौं । देशको अर्थतन्त्र चरम संकटमा हल्ला फैलाएको केही दिनमै नेपाल राष्ट्र बैंकले बोली फेरेको छ । राष्ट्र बैंकले प्रवक्तामार्फत् नेपालको आजको अवस्थामा अर्थतन्त्र भयावह स्थितिमा नभएको बताएको हो ।

बिहीबार एक कार्यक्रममा प्रवक्ता गुणाकर भट्टले नेपालको अर्थतन्त्रको अवस्था भयावह नभएको जिकिर गरेका हुन् । “अर्थतन्त्रका आधार त्यति कमजोर छैनन्,” उनले भने, “हाम्रो अर्थतन्त्रका ब्राइट पक्षपनि छन् । यी आधारले गर्दा अहिले देखिएका दबाबलाई पनि भोलि सम्बोधन गर्न सकिन्छ ।”

राष्ट्र बैंकले केही दिनअघि बैंकहरुलाई बोलाएर अर्थतन्त्र संकटको डिलमा पुगेका हुनाले आयातका लागि एलसी नखोल्न भनेको थियो भने अर्थमन्त्रायलाई ब्रिफिङ गर्दै गभर्नरले अर्थतन्त्र निकै संकटमा पुगेको बताएका थिए ।

बिहीबार भट्टले कोभिडपछि विश्व अर्थतन्त्र रिकोभरीको बाटोमा गएको जिकिर गर्दै रसिया–युक्रेनको युद्धको कारणले नेपालमात्रै नभएर ईष्ट एसियाका मुलुकमा प्रभाव देखिएको बताए ।

“एउटा म्यानुफ्याक्चरिङ सेक्टरमा, कच्चा पदार्थको आपुर्ति प्रभावित भएको छ। कच्चा पदार्थको परीमाणमा त्यस्तो धेरै ठूलो असर नभएपनि, त्यसको केही संवेदनशील वस्तु छन्, कार उत्पादनको लागि चाहिने त्यसमा प्रभाव परेको छ । सप्लाई चेनलाई समस्या परेको छ । अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा यो सेक्टर प्रभावित भएको छ । त्यसको असर नेपालमा पनि परेको छ,” उनले भने ।

उनले नेपालको मुद्रा स्फितीमा पनि समस्या परेको उल्लेख गरे । उनले भने, ‘अहिले सार्वजनिक मुद्रा स्फितीमा दबाब परेको छ। चाप परेको छ। अमेरिकामा मुद्रा स्फिती २ प्रतिशत भैरहेको हुन्थ्यो, अहिले अमेरिकामा मार्चको ईन्फ्लेशन ८ देखि १० प्रतिशत पुग्छ कि भन्ने आँकलन आईरहेको छ । विकसित मुलुकपनि अहिले मूल्यवृद्धिको चापमा परेका छन् । उनीहरु विदेशी मुद्रा स्फितीको चापमा परेका छन् । किनभने म्यानुफ्याक्चरिङको आपूर्ति प्रभावित भएको छ, पेट्रोलियम पदार्थको मूल्यवृद्धि पनि भएको छ । विदेशी विनिमय सञ्चिती पनि प्रभावित भएको छ । श्रीलंका र पाकिस्तानजस्तो मुलुकहरु विदेशी विनिमय सञ्चितिको दबाबमा छन् । हामी पनि दबाबमा छौं ।’

उनले अर्थतन्त्र चलाउने कुरामा चूनौती थपेको पनि सुनाए । उनले भने, ‘मुद्रा स्फितीको चाप अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिको कारणले गर्दा भएको छ । विश्व बजारमा पेट्रोलियम पदार्थको मूल्यवृद्धि भएको छ, त्यसको परिणामस्वरूप हामीकहाँ पनि मूल्यवृद्धि हुने प्रवृत्ति छ। उद्योगहरुको कञ्चा पदार्थको आपुर्ति हुन सकेको छैन् । विदेशी विनिमय सञ्चिती गत वर्षभन्दा उल्लेखनीय घटेको हो । गत वर्ष हामीसँग १२ महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात धान्नसक्ने सञ्चिती थियो । अहिले त्यो घट्दै गएको छ । अहिले साढे ६ महिना धान्नसक्ने अवस्थामा छ । शोधान्तरण स्थिति र ब्यालेन्स अफ पेमेन्ट हेर्दा नेपालबाट बाहिर रकम बढि गएको छ । यो भनेको विदेशी विनिमय सञ्चितीमा दबाब हो । शोधान्तरण स्थिति, नेपालबाट कति रकम बाहिर गयो ? र नेपालमा कति रकम बाहिरबाट अयो ? भन्ने कुरा हेर्द शोधान्तरण स्थिति २४७ अर्बले घाटामा रहेको छ । यो भनेको विनिमय सञ्चिती घटेको हो । भोलि खाद्यान्न, औषधीहरु आयातमा प्रभावित हुँदैन त ? भन्ने चिन्ता बढेको छ। विदेशी विनिमय सञ्चितीलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ । राष्ट्र बैंकले पेट्रोलियम पदार्थको किफायती गर्न सकिन्छ ? सुन/चाँदीको आयात रोकौं । विदेशी सञ्चितीमा ठूलो दबाब पर्दा भोलि औषधी नै किन्न पनि समस्या हुनसक्छ ।’

भट्टले गत वर्षमात्रै नेपालले ५० अर्बको चामल आयात गरेको तथ्यांक उल्लेख गर्दै यो वर्षको ८ महिनामात्रै हेर्दा ३७ अर्बको चामल आयात गरेको सुनाए । उनले भने,‘८ महिनामा हेर्दा करिब २७ अर्बको तरकारी आयात गरेका छौं । यही ८ महिनाको अवधिमा करिब १६ अर्बको फलफूल आयात गरेका छौं । यी भनेका हाम्रा जीवनका अत्यावश्क वस्तु हुन् । भोलि आन्तरिक रुपमा आत्मनिर्भर हुन्छौं होला, त्यो अर्को कुरा हो, भोलि औाषधीलगायतका अत्यावश्यक वस्तु आयात गर्नको लागि पनि विदेशी विनिमय सञ्चिती जतन गर्नुपर्छ । अहिलेको मूल्यवृद्धिले हामीले पेट्रोलियम पदार्थको उपयोगमा अलिकति किफायती बन्नुपर्छ भन्ने देखाएको छ। विदेशी विनिमय सञ्चितीमा चनाखो हुनुपर्छ ।’

उनले अहिलेको नेपालको अर्थतन्त्रको डार्क साईटमात्रै नभएको दाबी गरे । उनले भने,‘आर्थिक गतिविधि सामान्य अवस्थामा फर्किएका छन् । वस्तु, सेवा र कर्जाको माग बढेको छ । यो पक्षलाई पनि हामीले बिर्सिनुहुँदैन् । अर्थतन्त्र नर्मल अवस्थामा आएको हुनाले पनि आयात बढेको हो । केही वस्तुको आयात भने हामीले केही समय रोक्नुपर्छ । अर्थतन्त्रलाई सही तवरले अघि बढाउनुपर्छ । पर्यटन क्षेत्र सलबलाउन थालेको छ । प्रत्यक्ष विदेशी लगानी राम्रो आएको छ । यो वर्षको ८ महिनाको तथ्यांक हेर्दा साँढे १६ अर्ब आएको छ । गत वर्ष १९ अर्बमात्रै आएको छ । यो आर्थिक वर्षको ८ महिनामा १६.५ अर्ब आएको छ, यो राम्रो कुरा हो । अर्को भनेको रेमिट्यान्स एउटा महत्वपूर्ण स्रोत हो ।’

उनले श्रीलंकाजस्तो संकटको अवस्थामा नेपाल नरहेको जिकिर गरे । उनले भने,‘श्रीलंकाको आन्तरिक र बाह्य ऋण जिडीपीको ११७ प्रतिशत ऋण छ, हामीसँग तुलना हुँदैन् । वैदेशिक रोजगारीको अवस्था हेर्दा, रेमिट्यान्सको आधार पक्कै हो । त्यसले के संकेत गरेको छ भने भोलि नेपालको रेमिट्यान्स राम्रै हुन्छ । अर्थतन्त्रको पक्ष सकारात्मक छन् । समन्वयात्मक ढंगले काम गर्ने हो भने अर्थतन्त्रमा देखिएको चूनौति क्रमिक रुपमा समाधान गर्न सक्छौं ।’ उनले कतिपय वैदेशिक ऋण सहयोगलगायत विदेशी विनिमय सञ्चितीका स्रोतलाई पहिल्याउन सकियो भने नेपालको अर्थतन्त्र सही बाटोमा जान सक्ने पनि विश्वास दिलाए ।

उनले बैंकिङ क्षेत्रमा तरलता रहेको अवस्था सुनाए । उनले भने,‘नेपाल राष्ट्र बैंकले करिब ५४ खर्ब स्थायी तरलता सुविधा पटक–पटक दिएकै हो । अहिले पनि हेर्ने हो २ खर्ब भन्दा बजारमा लगानी रहेको देखिन्छ। तीन खर्ब जति प्रत्येक दिन तरलताको लागि दिएको छ, तर तरलतामा दबाब छ । नभएको होईन् । विस्तारै अब सुधार आउनसक्छ। बैंकको ब्याजदरमा केही दबाब छ भन्ने छ । तरलतामा दबाब बढ्ने बित्तिकै आपूर्ति र मागको पक्षमा ग्याप देखियो । त्यसको कारणले पनि ब्याजदर माथि गएको हो । हाम्रो उद्देश्य के हो भने ब्याजदर स्थायित्व कायम हुन्नुपर्छ । यसको लागि हामीले केही कदम पनि चालेका छौं ।’

उनले सोसल सेक्युरिटीको दायरा बढाउँदै जाने हो भने भोलि समस्या आउनसक्ने पनि सतर्कता अपनाए । उनले भने,‘पूर्वाधारको विकासमा खर्च गर्नुपर्छ । राष्ट्र बैंकले जबरालाई दिन खोजेको सन्देश भनेको अर्थतन्त्रमा विशेषगरि बाह्य क्षेत्र व्यवस्थावपनमा केही दबाब छ, यसको लागि हामीले नैतिक दबाबले पनि काम गर्नुपर्छ । अब कोभिडको बेलामा लिएको मेजर्सलाई रिभ्यु गर्छौं ।’ उनले क्रिप्टो करेन्सीको कारोबारे अध्ययन गर्न अर्थमन्त्रालयले कार्यदल बनाएको र सोहीअनुसार काम गरेको पनि सुनाए ।