जनता ठग्ने ४ लघुवित्तमाथि राष्ट्र बैंकको डण्डा, एनजीओ लघुवित्तको झन् धेरै फण्डा

काठमाडौं । ग्रामीण क्षेत्रमा वित्तीय पहुँच विस्तार गर्ने उद्देश्यले सञ्चालनमा आएका लघुवित्तहरुले ग्राहकलाई ठग्ने गरेको पाइएको छ । करोडौंको घोटाला गर्दै सर्वसाधारण ठग्ने लघुवित्त संस्था विरुद्द उजुरी परेपछि राष्ट्र बैंकले ती संस्थालाई कारवाहीको दायरामा ल्याएको हो ।

राष्ट्र बैंकले चालु आर्थिक वर्षमा ४ वटा लघुवित्त लघुवित्त वित्तीय संस्थामा उजुरीको आधारमा विषेश निरीक्षण गरी गल्ती बमोजिमको कारवाही समेत गरिरहेको छ । चालु आवमा परेको उजुरीको आधारमा राष्ट्र बैंकले आँधी खोला लघुवित्त, बुद्ध ज्योति लघुवित्त, ग्रामीण लघुवित्त र सुपर लघुवित्तलाई विषेश निगरानी गरी कारबाहीको दायरामा समेत ल्याएको राष्ट्र बैंक स्रोतले सिंहदरबारलाई जानकारी दियो ।

केन्द्रीय बैंकले नियमित रुपमा वार्षिक कार्ययोजना बनाएर सम्बन्धित सुपरिवेक्षण निरिक्षण तथा अनुगमन गर्छ । वार्षिक कार्ययोजना अनुसार गरिने बाहेक सम्बन्धित विशेष निरिक्षण तथा अनुगमन पनि गर्छ ।

सो विषेश निरिक्षण संस्था विरुद्ध परेको उजुरीको आधारमा सोको अध्ययन गरी आवश्यकता अनुसार सम्बन्धित सुपरिवेक्षणले फिल्डमै गएर गर्ने गर्छ । राष्ट्र बैंक लघुवित्त सुपरिवेक्षणले वार्षिक कार्यविधि अनुसार चालु आवको ६ महिनामा २५ वटा लघुवित्तमा निगरानी तथा अनुगमन सम्पन्न गरेको छ । ती मध्ये ४ वटामा विशेष निगरानी तथा अनुगमन गरेको हो ।

वार्षिक कार्ययोजना अनुसार गरीएको स्थलगत तथा गैर–स्थलगत सुपरिवेणमा अधिकांश लघुवित्तमा ‘एभरग्रिनिङ’ र संस्थागत सुसाशनको उल्लंघनको समस्या बढी देखिएको राष्ट्र बैंक लघुवित्त सुपरिवेक्षणका एक अधिकारीले जानकारी दिए । संस्थागत सुसाशनमा स्वतन्त्र सञ्चालक नियुक्तदेखि सेयर कारोबारसम्मका विषयमा ऐन कानुन विपरित काम गरेको पाइएको छ ।

‘बोर्डमा स्वतन्त्र सञ्चालक नियुक्त नगर्नेदेखि बैठक समेत समयमै नबस्ने, आवश्यक कमिटीहरु गठन नगर्ने धेरै लघुवित्तहरु छन्,’ ती अधिकारीले सिंहदरबारसँग भने, ‘राष्ट्र बैंकको सुपरिवेक्षणको टोलीलाई झुक्याउने नियतले कर्जाको एभरग्रिनिङ गर्ने संस्थाहरु पनि पाइएको छ ।’

संस्थागत सुसाशन र कर्जाको एभग्रिनमा बढी समस्या देखिएको संस्थाहरुलाई राष्ट्र बैंकले सुधारको लागि निर्देशन दिइसकेको र कतिपयले सुधार गरी रिपोर्टिङ समेत गरिसकेको उनको भनाइ छ ।

यस बाहेक राष्ट्र बैंकले उजुरीकै आधारमा विषेश निरिक्षण टोली पठाएर गरेको विषेश निगरानीमा रहेका संस्थाहरु भने अझै सुधारकै क्रममा छन् । केही संस्थाका अझै कारवाहीको क्रममा छन् ।

कुन लघुवित्तले सर्वसाधारणलाई कसरी ठगे ?
राष्ट्र बैंक स्रोतका अनुसार ग्रामीण लघुवित्तका एक शाखा अधिकृतले सदस्य तथा ऋणीहरुसँग पैसा उठाएर आफैंले खल्तीमा राख्ने गरेको भन्दै राष्ट्र बैंकमा उजुरी परेको थियो । सो उजुरीको आधारमा राष्ट्र बैंकको लघुवित्त सुपरिवेक्षणले विषेश टोली पठाएर अनुगमन गरेको थियो ।

अनुगमनको क्रममा उजुरीमा उल्लेख भएका विषयको पुष्ट्याईं भएपछि संस्थालाई राष्ट्र बैंकले कर्मचारीले लिएको पैसा फिर्ता गर्न निर्देशन दिइसकेको छ ।

यस्तै, आँधी खोला लघुवित्त वित्तीय संस्थाका कर्मचारीहरुले कृत्रिम ऋण सिर्जना गरी करोडौं रुपैया बराबरको आर्थिक अनियमितता गरेको भन्दै उजुरी राष्ट्र बैंकमा परेको थियो । जसमा सुपरिवेक्षणको विशेष टोलीले अनुगमन गर्दा संस्थाद्वारा प्रवाहित केही ऋणहरुको कागजात नभेटिएपछि सो उजुरी सही प्रमाणित भएको स्रोतको भनाइ छ ।

‘संस्थाले ऋण दिएको स्वीकार गर्छ तर, प्रवाहित ऋणको कागतपत्र उनीहरुले पुरा देखाउन सकेका छैनन्,’ राष्ट्र बैंक स्रोतले भन्यो, ‘कुन ऋणीलाई कर्जा दिएको हो त्यो प्रमाण देखाउन उनीहरुले नसकेको हुँदा हामीले त्यो सबै फिर्ता लिन भनेका छौं ।’

आँधी खोला लघुवित्तले ऋणीसँग नियम विपरित गएर समेत पैसा उठाएको स्रोतले जानकारी दिएको छ ।

‘संस्थाले ऋणीलाई कर्जा दिँदा २ देखि ५ प्रतिशतसम्म नै काटेर ऋणीकै नाममा बचत राख्ने गरेको रहेछ, त्यो गर्न पाइँदैन, हामीले त्यो फिर्ता गर्न भन्दा संस्थाले मान्छे भेटिन्दैन भनेर फिर्ता गर्न आनाकानी गरिरहेको छ,’ उनले भने ।

संस्थालाई राष्ट्र बैंकले बारम्बार कानुन विपरित उठाएको पैसा फिर्ता गर्न ताकेता लगाएपछि आधिकांश ऋणीलाई बोलाएर फिर्ता गरी राष्ट्र बैंकमा समेत जानकारी गराइसकेको छ ।

चालु आवमै उजुरीको आधारमा बुद्ध ज्योतिमा पनि विशेष निगरानी राष्ट्र बैंकले गरेको थियो । संस्थाले तोकिएको पुँजी कोष कायम नगरि कारोबार गरेको भन्दै आएको उजुरीको आधारमा केन्द्रीय बैंकले विशेष सुपरिवेक्षण गरेको थियो ।

लघुवित्त संस्थाले जोखिम भारित सम्पतीको आधारमा प्राथमिक पुँजीकोष अनुपात ४ प्रतिशत र पुँजीकोष अनुपात ८ प्रतिशत कायम गर्नु पर्ने हुन्छ ।

तोकिएको पुँजीकोष सो आवमा सीमाभन्दा तल गए राष्ट्र बैंकले सम्बन्धित संस्थालाई कारवाही गर्छ । सोही अनुसार बुद्ध ज्योति लघुवित्तलाई राष्ट्र बैंकले ऐन विपरित गएर कारोबार गरेको भन्दै लाभांश वितरणमा रोक्का गरेको थियो । तर, बुद्ध ज्योतिले पुँजीकोष पु¥याएको भन्दै ३ महिना भित्रै राष्ट्र बैंकमा रिपोटिङ गर्यो । छोटो अवधिमै तोकिएको पुँजीकोष पुर्याएको भन्दै कारबारही फुक्का गरिदिनु भन्दै रिपोटिङ गरेपछि राष्ट्र बैंकले सोमा शंका गरी विशेष निरिक्षणको टोली पठाएर अनुगमन गरेको थियो ।

‘विशेष निरिक्षणमा जाँदा सबै फेक काम गरेको रहेछ, तोकिएको पुँजीकोष पुगेको रहेनछ,’ राष्ट्र बैंकका एक अधिकारीले भने, ‘संस्थाले नक्कली ऋणीहरु खडा गरी कर्जाको एभरग्रिनिङ गरी डुबेको ऋणहरु तिरेर फेरी ऋण दिएर पैसा पुर्‍याएको रहेछ ।’

कृत्रिम रुपमा पुँजीकोष वृद्धि भएको देखाउने बुद्ध ज्योतिले वास्तविक रुपमा तोकिएको पुँजीकोष वृद्धि नगरेसम्म लाभांश रोक्का गरिने स्रोतको भनाइ छ ।

यसैगरी, गैर सरकारी संस्थाबाट ‘घ’ वर्गको वित्तीय संस्थामा परिणत भएको सुपर लघुवित्तले ठूलो परिमाणमा आर्थिक अपचलन तथा घोटला गरेको उजुरी प्रहरीमै परेको थियो । संस्थाले कर्जा प्रवाह गरेको भन्दै २३ करोड रुपैयाँ अनियमितता गरेको उजुरी प्रहरीमा परेपछि सोको जानकारी प्रहरीले राष्ट्र बैंकमा गराएको हो । सोही जानकारीको आधारमा राष्ट्र बैंक लघुवित्त सुपरिवेक्षणले विशेष निरिक्षणको टोली पठाएर अनुगमन गरेको थियो । सो क्रममा संस्थाका केही संचालक र कर्मचारीको मिलोमतोमा कर्जाको कुनै पनि कागजात बिनानै कृत्रिम ऋणी खडा गरी पैसाको घोटला गरेको पाइएको स्रोतले जानकारी दिएको छ ।

‘सुपरले राष्ट्र बैंकबाट लघुवित्त संस्थाको लाइसेन्स पाएर कारोबार सुरु गर्नु १ दिन अघि २३ करोड रुपैयाँ कर्जा लगानी गरेको रहेछ, कर्जा कुन ऋणीलाई दिएको पुष्टि हुने फाइल, कागजात संस्थामा छैन,’ स्रोतले भन्यो, ‘कर्जा दिइएको भनिएको शाखामा पनि त्यबारे कुनै जानकारी नै नभएको बताइएको छ ।’

सुपर लघुवित्तले २३ करोड रुपैयाँ कर्जाको विषयमा केन्द्रिय कार्यालय र शाखा कार्यलयबीच नै दोसारोपण भइरहेको छ । संस्थाका केही कर्मचारीले सफ्टवेयरलाई नै म्यानिपुलेट दाङका केही शाखाबाट कर्जा गएको देखाइ पैसाको हिमामिना गरेको उनको भनाइ छ ।