काठमाडौं । राजा मानदेवले चलाएको कान्तिभैरव जात्रा शनिबार मध्यरातदेखि गोकर्णेश्वरमा सुरु भएको छ । वैशाख कृष्ण चतुर्दशीका दिन स्थानीयवासीले आ–आफ्ना घर आँगनमा सरसफाइ गरेपछि मध्यरातमा यो जात्रा सुरु गर्ने परम्परा छ ।
जात्रा अक्षय तृतीयासम्म लाग्छ । वैशाख कृष्ण आमावास्याका दिन स्थानीय डबलीमा आमाछोरी र सासूबुहारी सहभागी भएर सिन्दूर जात्रा हेर्नुपर्छभन्ने जनविश्वास छ । यसलाई कान्तिभैरवको सिन्दूर जात्रा पनि भन्ने गरिएको साविकको गोकर्णेश्वर गाविसका पूर्वउपाध्यक्ष राधाकृष्ण श्रेष्ठ बताए ।
“यो दिन प्रत्येक व्यक्तिका लागि आमाप्रति श्रद्धा भक्तिसाथ सम्मान प्रकट गरी मीठो मसिनो खुवाउने दिन भएकाले कान्तिभैरव जात्रालाई पनि आमाप्रतिको सम्मानकै रुपमा लिन्छौँ”– कान्तिभैरव जात्राका गुठियारसमेत रहेका उनले भने । इतिहासदेखिको जात्रा विधि जात्रामा भैरव, कुमारी र गणेशको मूर्तिलाई आकर्षकरुपमा सिँगारिएको तीनतले खटमा राखेर विधिपूर्वक पूजा गरिन्छ ।
त्यसपछि बाजागाजा गीतसङ्गीत र नृत्यका साथ टोल परिक्रमा गराइन्छ । चतुर्दशीका दिन बिहान गुठियार थकालीले तामाको सानो गणेश मूर्तिलाई ढकीमा राखेर गुप्तिगणेशमा पुर्याउँछन् । गुप्तिगणेशलाई दिनभर स्थानीयवासीले पूजा गर्दछन् ।
साँझमा गणेशको मूर्तिलाई परम्परागत बाजागाजासहित रथमा राखेर गोकर्णेश्वरको क्षेत्रको पुरानो बस्ती ‘गोकर्ण देशे’को बीचमा लगी बिसाइन्छ । गुठियारहरुका अनुसार यसपछि गोकर्ण देशेको भैरव मन्दिरबाट भैरवको मूर्ति निकालिन्छ । निकालिएको मूर्तिलाई गुठियारका थकालीबाट बलि चढाएर पूजा गरिन्छ ।
स्वर्णमय झण्डा र गजुरसहितको सिंहासनलाई तीनपटक मन्दिरको परिक्रमा गराइन्छ । सिँगारिएको तीनतले रथमा भैरवको मूर्तिलाई राखेर गोकर्णेश्वर क्षेत्रका टोल टोलमा घुमाइन्छ । भातको देवता अर्थात् भाते द्यौतालाई कान्ति भैरवको सौगात मानिन्छ ।
तीन स्थानमा व्रत बसेका तीन जना गुठियारले एक/एकपाथी भातको देवता बनाउँछन् । पाक्ता पाक्तैको भातलाई झिकेर गुठियार थकालीले भातको मूर्ति बनाउनुपर्ने धार्मिक विधि छ । भातको अग्लो मूर्तिलाई दुईजनाले बोकेर तुलजा भवानीको मन्दिरमा लैजाने परम्परा छ ।
मन्दिरमा भातको देवता लिन जात्रामा सरिहहरु रथसहित जाने गर्दछन् । रथलाई तुलजा भवानीको परिक्रमा गराएपछि भातको देवता बोकी जात्राको जमात उत्तरबाहिनीस्थित भैरवी मन्दिरतिर लाग्दछन् । जात्रामा बाजा बजाउने, रथ तान्ने , चिराग बोक्ने, सुकुन्दा बोक्ने र भातको देवता बोक्नेलगायत गुठियार रहने लामो समयदेखि जात्रा हेर्दै आउनुभएकी स्थानीय सङ्गीता श्रेष्ठ बताए ।
आमाको मुख हेर्न भैरव आमाको मुख हेर्ने दिन कान्तिभैरवको रथ भैरवीको मन्दिरमा पु¥याइनुलाई भैरव आमाको मुख हेर्न आएको भन्ने धार्मिक जनविश्वास यस क्षेत्रका मानिसमा लिच्छविकालदेखि रहेको कान्तिभैरव जात्राका विषयमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट शोध गर्नुभएका वटुराम भण्डारी बताउँछन् ।
रथ बिसाएपछि कर्माचार्य थरका पुजारीले बलिसहित पूजा गरेरमात्र सिन्दूर जात्रा गर्ने र रथ उठाउने परम्परा रहेको उनले जानकारी दिए । रथ उठाएर महतटोल, किसिगाल, भैरवचौर, तालिञ्चोक, चौतारा र नयाँपाटी लगायतका स्थानमा पनि बलिसहित पूजा गरिन्छ ।
सिन्दूरजात्रा गर्दै रथलाई राजा मानदेवले बसाएको ऐतिहासिक गोकर्णदेशेमा राखिन्छ । औँसीका दिन साँझ डबलीको दायाँबायाँ गणेश र कुमारी एवं बीचमा भैरवको रथ बिसाएपछि आमाको मुख हेर्ने दिनको जात्रा समाप्त हुन्छ । वैशाख शुक्ल प्रतिपदाका दिन केपूजा गरेपछिमात्रै रथ उठाइन्छ ।
गोकर्णेश्वर नगरपालिका वडा नं –४ बाट प्रतिपदाका दिन मध्याह्न सिङ्गो बाँसको पाँचवटा आँख्लामा पाँचथरी कपडाका ध्वजा बाँधी बाजागाजासहित भैरवको तान्त्रिक पूजा गरी बलि चढाइन्छ । यसपछि ध्वजा भएको बाँसको टुप्पाले रथको गजुरमा जुधाएर रथ उठाई डठुलाछीमा लगिन्छ ।
यस दिन गोकर्णेश्वर नगरपालिकाका १० गाउँका मानिसले पूजा गर्छन् । वैशाख शुक्ल द्वितीया र तृतीयाका दिन पनि रथलाई गोकर्णेश्वर नगरपालिकाका विभिन्न क्षेत्रमा घुमाइन्छ । अक्षय तृतीयाका दिन साँझ भैरवलाई मन्दिरभित्र प्रवेश गराएपछि ऐतिहासिक पाँचदिने जात्रा सम्पन्न हुन्छ ।
जात्रा सञ्चालनका लागि राजा मानदेवको पालादेखि नै प्रसस्त गुठीको व्यवस्था गरिएकामा हाल गुठी मासिएपछि पशुपति क्षेत्र विकास कोष अन्तर्गतको पशुपतिनाथ अमालकोट कचहरी र गोकर्णेश्वर नगरपालिकाले जात्राको खर्च व्यहोर्ने गरेका छन् ।
कान्तिपुर नामकरण भएको जात्रा यही जात्राको नामबाट कान्तिपुर नगरको नामकरण गरिएको विश्वास गरिन्छ । त्रिभुवन विश्वविद्यालय संस्कृति विषयका प्राध्यापक मिलनरत्न शाक्यले आफ्नो पुस्तकमा भैरव परम्पराको विषय उल्लेख गर्नुभएको जात्राको विषयमा स्नातकोत्तर शोध गर्नुभएका भण्डारीले जानकारी दिए । पुस्तकमा कान्तिभैरवकै नामबाट कान्तिपुर नामाकरण भएको उल्लेख छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्